Merkez bankaları arasındaki para swap hatları önemini koruyor

Para swap çizgilerinin içeriği ve nasıl oluşturulduğu, CBCS’lerin kullanımı ne vakit gündeme geldiği ve milletlerarası para sisteminin kalıcı bir bileşeni olabilir mi soruları karşılık buldu.

Genel olarak konjonktürel muhtaçlıklar çerçevesinde oluşturulan ve süreksiz olduğu düşünülen Merkez Bankası Para Swapları (CBCS), çizgileri tedrici olarak sistemin kalıcı bir bileşenine dönüşme potansiyeli taşıyor.

3 soruda para swap hatları

Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, İİBF, Finans ve Bankacılık Kısım Lideri Prof. Dr. İnanç Delice, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) da kullanma teşebbüslerini başlattığı para swap sınırlarıyla ilgili bir değerlendirmeyi 3 soruda lisana getirdi.

• Para swap sınırları nedir ve nasıl oluşturulur?

Swap mukaveleleri, tarafların karşılıklı olarak muhakkak bir vadeye bahis olan para (döviz) yahut faizi (çapraz döviz swaplarında ikisini birden) değiş tokuş (takas) yapmalarını sağlayan finansal araçlardır.

Her iki süreçte de taraflar nakit akışlarını değiştirerek, maliyetleri düşürebiliyor ve aktif risk idaresi yapabiliyor.

Para swapları vakit içerisinde farklı emellerle da kullanılmaya başlandı ve merkez bankaları ortasında oluşturulan likidite çizgilerinin bir modülü haline geldi.

CBCS, bir ülkenin kendi para ünitesini makul bir müddetliğine karşı ülkenin para ünitesiyle takas etmesini söz ediyor.

Taraflardan biri çoğunlukla bir rezerv para ülkesidir. Genel prensip swap sürecinin taraf ülkelerin paraları üzerinden gerçekleştirilmesi olmakla birlikte, vakit zaman üçüncü bir ülke parası (rezerv para) da sürece husus olabiliyor.

Üç yıllık müddetlerde yapılıyor

Genellikle bu mutabakatlar 3 yıllık bir müddet için yapılıyor ve mühlet dolduğunda yenilenebiliyor. Risk idaresi ve spekülatif emellerle kullanılan finansal türev enstrümanlarından farklı olarak, bu swap sınırları karşılıklı kredi işlevi görüyor. Taraflar elde ettikleri dövizleri, kendi bankacılık sistemlerine süreksiz likidite muhtaçlıklarını karşılamak için uygun gördükleri teminatlar karşılığında ödünç verebilir. Her iki merkez bankası da vade bitiminde süreci aksine çevirme ve ödünç alınan parayı ve evvelden belirlenmiş olan faiz oranını geri ödeme taahhüdünde bulunur. Aykırı sürecin kaideleri evvelce belirlendiği için sonuncu ödemeler döviz kurlarında ortaya çıkan dalgalanmalardan etkilenmez.

Swap çizgilerinin oluşturulmasında öne çıkan konu, likidite sıkışıklıklarının giderilmesi ve döviz piyasalarındaki baskıların hafifletilmesidir. Bu imkanlar merkez bankalarının rastgele bir istikrarsızlık durumunda daha süratli hareket etmelerini ve duruma özel finansal takviyeler sağlamalarını mümkün kılıyor. Bunun yanı sıra birtakım ülkeler ödemeler bilançosunda yaşanan meseleler nedeniyle bu imkanı kullanmak isteyebilir.

CBCS’lerin bir öbür kullanım maksadı da mutabakata taraf olan ülkelerin karşılıklı ticaret ve yatırım akımlarını artırma ve bunları ulusal paralarla gerçekleştirme eforları olabilir. Çin örneğinde olduğu üzere, ülke parasının milletlerarası hale gelmesine yönelik teşebbüsler de bu bağlamda kıymetlendirilebilir.

• CBCS’lerin kullanımı ne vakit gündeme geldi?

CBCS’ler, 2008 global finans krizinde, yaşanan likidite sıkışıklıklarının önüne geçilmesi ve memleketler arası ödemelerin aksamadan yürütülebilmesi açısından kullanışlı enstrümanlar olarak gündeme geldi.

Kriz esnasında milletlerarası rezerv kaynak yetersizliğinin finansal istikrarsızlıklara yol açarak global piyasaların işleyişini ve makroekonomik göstergeleri bozmaması için Amerikan Merkez Bankası (Fed) öncülüğünde 6 büyük merkez bankası kendi ortalarında çift taraflı swap sınırları oluşturdu. Bu mutabakatlar Ekim 2013’te kota ve müddet sınırlamasına tabi olmaksızın kalıcı hale getirildi. Fed, 9 merkez bankasıyla da süreksiz swap çizgileri oluşturdu. Kriz periyodunda bu kolaylık üzerinden birçok memleketler arası banka, bilhassa dolar likiditesine erişim imkanı elde etti. Kovid-19 salgınının doğurduğu baskılar karşısında 2020’de Fed mutabakatların kapsamını yine genişleterek, daha evvel süreksiz mutabakat yapılan ülkelerle yeni sınırlar oluşturdu.

Fed, swap çizgilerini oluştururken, Amerika Birleşik Devletleri’yle ağır ticari ve finansal münasebetleri olan ülkelerin likidite sıkıntılarının önüne geçerek, kendi iktisadını dışsal şoklardan muhafaza emeli güdüyordu. Swap sınırları birçok ülke için dış finansmana erişim sağlamanın yeni ve alternatif bir yolu olarak görülmeye başlandı. Fakat ABD, oluşturduğu swap sınırlarını dar bir ülke kümesiyle hudutlu tuttu.

Fed’in uygulamaya koyduğu swap çizgilerinin bir benzerini Asya kıtasında Çin oluşturmaya başladı. ABD bu imkanı kullanarak global ölçekte dolar kıtlıklarının oluşturabileceği istikrarsızlıklara karşı tedbir aldı. Çin ise birebir aracı milletlerarası para ve finans sistemindeki aktifliğini artırma, Renminbi’nin (RMB) milletlerarası piyasada dolara alternatif hale gelmesine dönük uzun vadeli stratejinin bir modülü olarak ele aldı. Bu çerçevede Çin’in oluşturduğu CBCS sınırları Asya bölgesinin dışına taştı. 2009 sonrası devirde 40’a yakın ülkeyle swap mutabakatı yapıldı.

Türkiye’de de global gelişmelere paralel olarak, bilhassa ilgili ülkelerle ticari ve finansal ilgilerin geliştirilmesi ve dış ticarette ulusal paraların kullanılmasının sağlanması gayeleriyle swap çizgileri oluşturma teşebbüsleri başlatıldı. Katar, Güney Kore, Çin ve Birleşik Arap Emirlikleri merkez bankaları ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ortasında para swap mutabakatları yürürlüğe kondu.

• CBCS’ler memleketler arası para sisteminin kalıcı bir bileşeni olabilir mi?

Genel olarak konjonktürel muhtaçlıklar çerçevesinde oluşturulan ve süreksiz olduğu düşünülen CBCS sınırları tedrici olarak sistemin kalıcı bir bileşenine dönüşme potansiyeli taşıyor. Dünya iktisadında risk ve belirsizliklerin daima arttığı bir devirde CBCS’ler rezervlere ve memleketler arası kuruluşlardan ve hükümetlerden elde edilen kredilere ek bir kaynak olarak görülüyor. Para swap çizgileri IMF kredileri üzere koşulluluk kriterine tabi değil ve öteki bölgesel finansman imkanlarına nazaran daha kolay ve süratlice finansmana erişim imkanı sunuyorlar. Kullanılmasalar bile bu sınırların varlığı finans sistemi için bir garanti işlevi görüyor. Bu tarafıyla milletlerarası kurumsal düzenlemelerin yerine, taraflar ortasında yapılan mukaveleye dayalı bağlantıların belirleyici olduğu bir süreci söz ediyorlar.

Küresel likiditenin Fed’in kararlarından kıymetli ölçüde etkilendiği gerçeği dikkate alındığında, faal yönetilmeleri halinde bu cins mutabakatların milletlerarası para ve finans sistemi üzerinde kıymetli yansımaları olabilir. Bunlar ortasında, swap çizgilerinin likidite sıkışıklıklarını gidermeleri, milletlerarası rezervlerin çeşitlenmesi sürecine katkı yapmaları, ulusal paralarla dış ticaret yapılması sürecini kolaylaştırmaları ve dış şoklara karşı finansal güvenlik ağı oluşturmaları konuları öne çıkıyor. Başka taraftan sağladıkları avantajlara rağmen, mevcut swap sınırlarının global ve bölgesel uyum düzeneklerinden mahrum olmasının, sistemin bütünü açısından kıymetli risklere kaynaklık edebileceği öne sürülüyor.