İhaleye zelzele bölgesi kaidesi

Depremin etkilediği 11 vilayette, yine yapılanma için epey uzun bir gereksinim listesi var. Yalnızca zelzele dirençli binalar inşa etmek kâfi değil; altyapıdan tüm belediyecilik hizmetlerine kadar pek çok başlığın tekrar ele alınması gerekiyor. Yine inşa sürecinde kamu özel işbirliği (KÖİ) projelerinin değerine dikkat çeken KÖİ Araştırma Merkezi Lideri Dr. Eyüp Vural Aydın, “Toplu taşımadan, kreşe ve parklara kadar pek çok hizmeti bu biçimde hayata geçirebilirsiniz. 11 vilayette özel dalla işbirliği olmadan bu işin altından kalkılamaz. Denetim edilmediği takdirde her vakit risk vardır lakin denetlenirse, âlâ sonuç alınır” dedi.

ASIL AMAÇ AFET ÖNCESİ

KÖİ Lideri Aydın, Japonya’da 2015’te yaşanılan 7.8 büyüklüğündeki sarsıntının akabinde ülkede tekrar inşa sürecinde özel dal ve kamu işbirliği projelerinin tesirini hatırlattı. Ülkede Afet Riskinin Azaltılma Stratejisi (ARAS) sistemini oluşturduklarını belirtti. Aydın, “Özel dal, STK, üniversiteler, siyasi partiler, sarsıntıda kayıpları olanların oluşturduğu bir sistem kurmak gerekiyor” dedi.

KÖİ Araştırmaları Merkezi olarak Japonya’da kamuda vazifeli olan isimlerle görüştüklerini aktaran Aydın, şöyle devam etti: “Çünkü zelzeleden sonra KÖİ ile mahallî idarelerde birtakım projeler yapılmıştı. Japonya, çalışmaları afet öncesi ve afet sonrası olarak ikiye ayırıyor: afet öncesi, okul öncesi başlayan bir bilinçlendirme ve hazırlık süreci. Afet sonrasında ise arama kurtarma ve tekrar inşa süreci geliyor. Afet öncesi süreçte kurtarılabilecek insanların oranı yüzde 83. Bu bizim öncelikli amacımız olmalı.”

JAPONYA NE YAPTI

* İhalelerde elektrik dağıtım şirketine zelzelenin akabinde 24 saat içinde elektriği kesme, 25. saatte ise elektriği verme zaruriliği getirdi.

* Saha çalışanlarının profesyonel arama kurtarma grupları olması istendi.

* İrtibatta asla kesilmeyecek bir sistem kurulması ihalede yer aldı ve ihale bedeli buna nazaran belirlendi.

TÜRKİYE NE YAPABİLİR

* 20 vilayette envanter çalışması yapılmalı. İstanbul’da mümkün bir sarsıntı için hangi vilayetlerle koordine olunacağı şimdiden bilinmeli. Bilinçlendirme 81 ili kapsamalı.

* Hazine toprakları için ihale kaidelerine, sarsıntı bölgesi de eklenmeli. Örneğin İstanbul’da ihale alana sarsıntı bölgesinde yine yapılanmaya dahil olma koşulu getirilmeli.

* Zelzeleden etkilenen 11 ilin kendi ARAS’ı olmalı. Kaynakların eş vakitli ve eşit dağılımı için her kentin kendi gelirini yaratacağı bir sistem kurulmalı.

BANKALAR DENETİMDE

Türkiye’de çok konuşulan KÖİ projelerinde 2022 yılında hizmet ödemeleri hariç, KÖİ garanti ödemeleri 35 milyar TL oldu. KÖİ’lerin kamu dışında kredi veren yerli ve yabancı bankalar tarafından da denetlendiğini söyleyen Aydın, “Bankalar, ‘hizmeti hakikat vermezsen devletten ceza alabilirsin, devletten ceza alırsan benim borcumu ödeyemezsin’ diye denetliyor. Örneğin Avrasya Tüneli’nde banka temsilcileri iki ayda bir tüneli denetleniyorlar. Bu projeleri yapmazsanız gelişme talihiniz yok, bu projeler bir manada ekonomiyi canlandırıyor” diye konuştu.

ŞEFFAFLIK VURGUSU

IMF Eski Ekonomisti Burcu Aydın Özüdoğru ise “Büyük proje yatırımları ve ekonomik büyümeyle KÖİ’lerin bağlantısı müspet ve kuvvetli. Verimliliğin, teknolojinin ve inovasyonun kamuda, özel bölüme nazaran daha düşük olması KÖİ’lerin yarattığı avantajlardan biri. Ayrıyeten finansmana erişim konusunda da avantaj sağlıyor. Burada denetlemenin ve şeffaflığın ön planda olması çok kıymetli. Gerçek planlama yapılmazsa ekonomiler üzerinde katma paha değil, kambur oluşturabilir. Gereklilikler sağlanmazsa verimlilik azaldığı üzere tekelci yapı da ortaya çıkabilir. Bu da bizi daha berbat bir yapıya götürecektir” dedi.