Tezhip sanatının ustası: Fatma Rikkat Kunt

Tezhip sanatının usta ismi Fatma Rikkat Kunt’un vefatının üzerinden 37 yıl geçti.

Kaleme aldığı yapıtların birçoklarında “Şeyh Muhsin-i Fani” ismini kullanan, “Büyük Türk Lügati”nin muharriri Hüseyin Kazım Kadri Beyefendi ile Güzide Hanım’ın kızı Kunt, 27 Nisan 1903’te Beylerbeyi’nde dünyaya geldi.

İsmini Tevfik Fikret’in koyduğu Kunt, babasının vazifesi sebebiyle İstanbul’un yanı sıra Serez, Selanik ve Halep’te çocukluğunu geçirdi.

Fatma Rikkat Kunt, anne ve babasından Türkçe’nin yanı sıra düzgün derecede Fransızca öğrendi. Babasının kelamlık çalışmaları hasebiyle bulundukları Beyrut’taki Fransız okulunda tahsile başlayan Kunt, 1. Dünya Savaşı sırasında okulun kapanmasının akabinde bir müddet Alman okuluna devam etti ve 1919’da ailesiyle İstanbul’a döndü.

Sanatçı, İstanbul’da Mehmet Akif Ersoy’dan Türkçe ve edebiyat, Ali Sami Boyar’dan fotoğraf dersi aldı, Alman piyano öğretmeni Langaberg’in piyano derslerine katıldı.

Kunt’un öğrencisi Çiçek Derman, 2013’te katıldığı Babıali Sohbetlerinde hocası Rikkat Kunt ile ilgili şunları söylemişti:

“Babasının siyaseti bırakması üzerine İstanbul’dan ayrılma kararı alıp Beyrut’a yerleşmişler ama babası orda da kızının evvel Fransız sonra Alman okuluna devam etmesini sağlamış. Daha sonra Osmanlı topraklarından çıkmasının akabinde İstanbul’a dönmüşler. Rikkat Kunt, Amerikan okuluna gitmek istediğini babasına lisana getirmiş lakin İngilizce, Fransızca, Almanca bilen Kunt’a babası, Türkçesini uygunlaştırmak ismine Mehmet Akif Ersoy’dan Türk Lisanı ve Edebiyatı dersi almasını teklif etmiş ve bu imkanı da sağlamış.”

Almanya’da 3 yıl eğitim aldı

İsmail Sarıca ile 1921’de dünya konutuna giren Kunt, eşinin dişçilik tahsili için gittiği Almanya’da 3 yıl konservatuvar, piyano ve müzik eğitimi aldı. Çiftin oğulları Reşid, 1924’te dünyaya geldi. Doğumdan sonra eşinden ayrılan sanatçı, 1926’da evlendiği eşi, hariciyeci Fahreddin GATA ile Atina’ya giderek, bir yıl orada yaşadı. Parıltı ismini verdiği ikinci oğlu dünyaya gelen sanatçı, 1927’de ikinci eşinden de boşanarak Beylerbeyi’ndeki baba meskenine döndü.

Fatma Rikkat Kunt, babasını 1934’te kaybetti, 1936’da Devlet Hoş Sanatlar Akademisinin Türk Tezyini Sanatlar Kısmına kaydoldu. Tuğrakeş İsmail Hakkı Altunbezer’den tezhip, Mehmed Necmeddin Okyay’dan klasik cilt, ebru ve ahar eğitimi alan sanatçı, Vasıf Sedef’ten ise sedefkarlık eğitim aldı.

Mezuniyet ödevi olarak da altıgen bir çini masa deseni hazırlayan Kunt’un, rumi motiflerinden oluşan 7 kesim halindeki masası, sır altı tekniğinde Kütahya’da Azmi Çini Fabrikası’nda pişirildi. Eğitimini 1944’te muvaffakiyetle tamamlayan sanatçı, 1968’e kadar akademide kaldı.

Kunt, tezyinat sanatkarı Feyzullah Dayıgil ile İstanbul kütüphanelerini, cami ve türbelerini gezerek çinileri inceledi. Çinilerdeki lalelere yer verdiği “İstanbul Çinilerinde Lale” başlıklı çalışması, Vakıflar Mecmuası’nda yayınlandı.

Hayatı boyunca stant açmadı

Mezuniyetten sonra, akademi müdürü Burhan Toprak’ın teklifiyle akademinin kütüphanesine memur olarak atanan Kunt, 1948’de Mehmed Necmeddin Okyay’ın emekliye ayrılmasıyla tezhip ve çini desenleri hocası oldu.

Usta müzehhibe, Muhsin Demironat ile 1968’e kadar Türk Tezyini Sanatlar Şubesi’nde başarılı çalışmalara imza attı, çok sayıda sanatkarın yetişmesine katkı sağladı.

Ömrünün son vakitlerine kadar fırçasını elinden bırakmayan sanatçı, İstanbul’da 14 Ocak 1986’da vefat etti ve Küplüce Mezarlığı’nda yatan babasının yanına defnedildi.

Hayatı boyunca stant açmayan Kunt’un 80 yapıtı, vefatından bir ay sonra İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi’nde sergilendi.

Çiçek Derman, Kunt’un neden stant açmadığına dair yaptığı açıklamada, “Hocam neden stant açmıyorsunuz? diye sorduğum vakit kendisine, ‘Ne yapacağım, ne diyeceğim? Ben hoş şeyler yapıyorum gelip bakın mı diyeceğim?’ dediğini hatırlıyorum.” tabirlerini kullanmıştı.

Sanatçı, yaklaşık yarım asırlık sanat hayatında, kıta, levha ve hilye-i nebevi olarak sayısız eser tezhip etti. Türk tezhip sanatının klasik yolda canlı kalması ve öğretilmesinde değerli rol oynadı.

Minyatür çalışmalara da imza atan sanatçı, her yapıtı için yine desen çizerek, tezhibin ana esaslarını muhafazaya dikkat etti. Usta sanatçı, hızlı çalışarak, işini kelam verdiği günde bitirmeye itina gösterdi.

Çiçek Derman, hoca-talebe alakasını ise şu sözlerle aktarmıştı:

“Çok şey kayboldu. Her şey para ile ölçülüyor artık. Bizim vaktimizde hocalarımıza, ‘Dersin ne kadar?’ demek hocaya büyük hakaretti, ayıp sayılırdı. Hocalar öğrencilerini ihtimamla seçerdi. Hürmetini, sevgisini, sabrını, muvaffakiyetini, edebini imtihan ederek seçerdi. Bunları hiç de anlamazdınız. Hocanız sizinle ilgilenir ve kademe kademe merdivenleri çıkardınız. Hocanıza olan borcunuzu ise, sizden sonra bu işe talip olan gençlere işi en âlâ halde öğreterek öderdiniz.”

Birçok yapıtını imzasız tamamladı

Unvan tasası duymayan Kunt, tezhip yapıtlarını nadiren imzalar, çok ihtimamlı işlerini ise kendi yazısını beğenmediğinden, hattatlara imzalatırdı.

Kunt, İstanbul’un fethinin 500. yıl dönümü hasebiyle 1945’ten itibaren İsmail Hikmet Ertaylan’ın hazırlatmak istediği Fatih Divanı’nda 15. yüzyıl tezyinatının ilhamıyla yeni desenler hazırlanması için baş sorumluluğu üstlendi. Sekiz yılda bitirilen divanın tezhiplenmiş 60 kıtasından 34’ü Kunt tarafından işlendi.

Lizbon’daki Gülbenkyan Müzesi’nde bulunan ve 1968’de selden ziyan gören minyatürlü bir yazma kitabın tamiri için 1970’te Lizbon’a davet edilen sanatçı, Lizbon’un havası sıhhatine yeterli gelmediğinden 2,5 ay sonunda dönmek zorunda kaldı. Kunt’un Timurlular evresine ilişkin 1501 tarihli yapıtı İstanbul’da tamir etmesi istendi.

Fatma Rikkat Kunt, Topkapı Sarayı Müzesi’ne İsmail Akgün tarafından bağışlanan 12 yapıtın (Güzel Yazılar, nr. 1536, 1537, 1540, 1542, 1544, 1545, 1547, 1551) ve 1958’de akademide sergilenen Hattat Halim Efendi’ye ilişkin levhaların tezhibini de yaptı.

Usta sanatkarın Devlet Hoş Sanatlar Akademisi için hazırladığı bugün Resim-Heykel Müzesi’nde korunan yapıtlarıyla Bağdat’taki Irak Müzesi’nde Emin Barın, Seniha Bedri Göknil, Feriha Aker ve Uğur Derman koleksiyonlarında bulunan yapıtları, tezhip sanatının en hoş örnekleri ortasında yer aldı.

Ali Şir Nevai’nin yapıtlarında bulunan minyatürlerin onarımını da tamamlayan Kunt’un hayatı, öğrencisi Fatma Çiçek Derman’ın yazdığı “Rikkat Kunt Hoca Hanım” ile torunu Yasmine Ghata’nın yazdığı “Hattatların Gecesi” kitaplarında ele alınarak, okuyucuya sunuldu.