Savaşta Mendile Basılmış Haritaların Hikayesi

İkinci Dünya Savaşı’nda Müttefik ülkelerin askerleri, düşman topraklarına düşme ihtimaline karşı mendile basılmış haritalar kullanıyordu.

Kayınpederimin mendillerini saklıyorum dersem şaşırmayın. Lakin bunlar sıradan mendil değil. Savaş sırasında Avrupa’nın eski hudutlarını gösteren haritaların basılı olduğu bez mendiller.

Askerler bu mendilleri burun silmek için kullanmıyordu elbette. Çünkü hayatınız burada işaretlenmiş bir dağ geçidi, yol yahut hava alanına bağlı olabilirdi.

İkinci Dünya Savaşı’nda Almanya, İtalya ve Japonya’ya karşı savaşan Müttefik devletler İngiltere, Fransa, Sovyetler Birliği, Çin ve ABD üzere ülkelerden oluşuyordu.

Kayınpederim Howard Walker 20 yaşından itibaren Avustralya Hava Kuvvetleri’ne bağlı bir pilot olarak 1941-45 yılları ortasında İtalya ve eski Yugoslavya üzerinde uçarken ceketinin cebinde bu mendillerden taşıyordu. Bugün o üç mendil çerçevelenmiş halde konutumun duvarında asılı, savaş yadigarı olarak.

“Paraşütle atlama yahut düşman sınırına düşme ihtimaline karşı bu mendilleri bizi tekrar inançlı bölgelere taşıyacak garanti olarak görüyorduk” diyor Howard.

Mendillerin iki yüzünde farklı haritalar basılmış. Bir tarafta Macaristan, Romanya ve İtalya, başkasında Ege Denizi, Yunanistan, Türkiye ve Kiklad adaları – kentler, ırmaklar ve dağlarıyla birlikte. Başkasında Roma, Sicilya, Sardunya ve Napoli, bir başkasında Yugoslavya ve kuzey İtalya…

Yarım metrekare büyüklüğündeki mendiller ipek dokuma, kullanışlı ve güçlü. Savaş başlarında kimi haritalar dut yaprağından yapılma kağıtlara basılmış. Bunlar olağan kağıttan daha sağlammış. 1940’ların ortalarından itibaren ipek pahalandığında yapay ipek ve asetat üzere sentetik kumaşlar kullanıldı.

Howard’ın vazifesi , Ruslarla savaşan ve geri çekilen Almanlara karşı Yugoslavya, İtalya ve Yunanistan’daki partizanlara havadan silah ve mühimmat ile yiyecek ve giyecek tedarik etmekmiş. Bu seferler sırasında yerden uçaklara ateş edilirmiş.

Müttefiklerin savaş uçaklarında vazife alan pilotlara mendil haritaların yanı sıra, en acil muhtaçlıklarını karşılamak üzere ‘hayatı idame kiti’ de verilirmiş. Bu kutularda bol güç sağlayacak şekerler, su arıtma tabletleri, tarak, olta ipi ve kancası, bir ucunda açacak olan cep bıçağı, iğne-iplik ve jilet olurmuş.

Olur da uçağınız düşman çizgisinde düşerse çok yürümeniz gerekebileceğinden yedek çorap da bulundurulurmuş. En kıymetlisi ise bir tarafı gece ışıldayacak formda fosforlu noktalarla kaplı ve taraf bulmaya yarayan düğmelermiş. Giysilere dikilen bu düğmelerin içindeki mıknatısla kuzeyi bulmak mümkün olurmuş.

Howard bu harita ve ilkyardım kutusunun pratik faydası kadar ruhsal açıdan da çok kıymetli olduğunu söylüyor. Kimse bunları kullanmak zorunda kalmasa bile var olduğunu bilmek beşere umut veriyor, en berbata hazırlıklı olmalarını sağlıyormuş.

Howard’ı Melbourne’de ziyaret ettiğimde, yolunu kaybetmeme konusunda öteki savaş derslerinden de kelam etti.

“Espri anlayışınızı muhafazalı, ilkyardım kutunuzu yanınızdan ayırmamalısınız,” diyordu.

Ama hepsinden değerlisi, insanların siyasetten ve ideolojiden daha kıymetli olduğunu söylüyordu. Dünya başkanları bugün hala kimin düşman kimin dost ülke olduğunu, hudutların nereden geçmesi yahut başşehrin neresi olması gerektiğini tartışıyor olabilirler. Meğer tıpkı o mendillerdeki haritalarda olduğu üzere, ülkeler ortasındaki hudutlar bir müddet sonra geçersiz hale gelip bir mendil üzere buruşturulup atılabilir.