Futbolda yaş sahtekârlığı dosyası: Afrika’da başladı Avrupa’yı sarıyor!

Afrika futbolunda epey yaygın olduğu bilinen ve sıklıkla başvurulan “yaş küçültme” aldatmacası Kamerun Futbol Federasyonu’nun (FECAFOOT) ayağına dolandı. Afrika Kupası elemelerine katılma hakkı kazanan Kamerun’un U-17 Ulusal Kadrosu turnuva öncesi FIFA tarafından yaş testine tabi tutulunca büyük bir skandal patlak verdi.

BBC Sport’a nazaran, Kamerun’un U-17 Ulusal Grubu takımına seçilen 30 oyuncudan 21’i yaş belirlemek için yapılan kemik testinde 17 yaşından büyük olduğu ortaya çıktı.

Ortaya çıkan skandalın akabinde gözler ülke futbolunun efsane isimlerinden olan ve hali hazırda Kamerun Futbol Federasyonu Başkanlığı koltuğunda oturan Samuel Eto’o’ya çevrildi.

ETO’O YAŞ SAHTEKÂRLIĞINA SAVAŞ AÇTI

Göreve geldikten sonra yaş sahtekârlığına karşı büyük bir uğraş veren Samuel Eto’o, ülke futboluna sirayet eden bir anlayışı ortadan kaldırmak için büyük bir gayret sarf ediyor. O denli ki, geçtiğimiz yılın Haziran ayında 44 futbolcunun yaşlarının küçültüldüğü tespit edilmiş ve haklarında idari süreç başlatılmıştı.

Eto’o idaresinde yaş sahtekârlığına “savaş açan” Kamerun Futbol Federasyonu yaptığı açıklamada, “Futbolda yapılan yaş sahtekarlığının bir an evvel son bulmasını istiyoruz. Bu doğrultuda federasyonumuz, futbolun tüm bileşenlerinin yaş kategorilerine hürmet göstermeye davet ediyoruz” dedi.

Peki lakin Spor branşlarında bu atlatmacaya neden sıklıkla başvuruluyor? Spor sahtekarlığını tetikleyen nedenler neler? Sporda karşımıza çıkan yaş sahtekârlıklardan küçük bir kesit…

SAHTEKARLIĞIN TEMELİNDE REKABET VE BEDEL ARTIŞI VAR!

Öncelikle kolay bir tanımlamayla başlamakta fayda var. Endüstriyelleşen spor branşlarında başvurulan yaş sahtekârlığı, rekabette avantaj sağlamak ve futbolcunun kıymetini yükseltmek için başvurulan bir usul olarak görülüyor.

Özellikle geri kalmış ülkelerde karşımıza sıklıkla çıkan yaş sahtekârlığı, yetenek avcılarının sıklıkla başvurduğu bir formül. Ülkelerin nüfus yönetiminden rüşvet karşılığı uydurma kimlik çıkarılan futbolcular da var, milletlerarası turnuvalara gitmeden evvel yeniden rüşvet karşılığı geçersiz süreksiz pasaport çıkartanlar da…

Çıkan Haberler sonrasında Avrupa’ya satılan futbolcuların da yaşlarının doğruluğu üzerinde çeşitli tartışmalar yürütülmeye başlandı. Son olarak, Almanya ligi Bundesliga’da rekorları alt üst eden 18 yaşındaki Kamerun asıllı Youssoufa Moukoko’nun gerçek yaşı Avrupa futbol kamuoyunun gündemine oturdu.

‘BU OYUNCULARIN HAYATTAKİ TEK GARANTİLERİ FUTBOL’

Özellikle, Afrikalı futbolcularda sıklıkla görülen yaş sahtekârlığının temelinde ekonomik problemlerin büyük izleri var. Hususa ait CNN Sports’a demeç veren Kamerunlu gazeteci Giovanni Wanneh, “Bu oyuncuların hayattaki tek garantileri futbol. Çoğunluğu yoksul ailelerden ve güç kurallardan geliyor” dedi ve sorunun temeline indi:

“Bu oyuncular transfer oldukları kulüplerde daha fazla oynayabilmek yahut daha fazla para kazanabilmek için yaşlarını küçültme yoluna gidiyor.”

Bu durum futbol için yeni değil.

Tarihte birinci bilinen örneklerin başında İngiliz futbolcu Sir Alf Ramsey geliyor. İngiltere’yi 1966’da tek başına Dünya Kupası şampiyonluğuna taşıyan teknik yönetici Sir Alf Ramsey, 2. Dünya Savaşı’ndan sonrasında futbolculuk mesleğini sürdürebilmek için yaşını küçülttüğü biliniyor.

Yaş sahtekârlığı üzerine tahminen de en bilinen skandalların başında, bir periyot Newcastle United, Porto ve son olarak Marsilya formasını giyen Chancel Mbemba, yaş sahtekârlığı konusunda gündemi bir oldukça meşgul etmişti. Milletlerarası Futbol Federasyonu tarafından başlatılan soruşturmada dört farklı doğum günü olduğu ortaya çıkan Mbemba’nin yaşı, kemik testleri sonucunda ortaya çıktı.

Kongo asıllı futbolcunun evraklarındaki çelişkileri inceleyen FIFA, futbolcunun kelamlı savunmada iddia ettiği yaşta olduğunu testler sonucunda ispatlamış oldu.

‘AÇIK VE NET; HİLEYLE KAZANDIK!’

Afrika futbolunda başvurulan bu yaygın formül nedeniyle FIFA geçmiş turnuvaları da mercek altına almaya başladı. Ortalarında Gana ve Nijerya’nın da bulunduğu yedi Afrika kadrosunun kazandığı FIFA 17 Yaş Altı Dünya Kupası şampiyonlukları incelemeye alındı.

Malavi Futbol Federasyonu lideri Gomezgani Zakazaka ise yaptığı açıklamada, “Bunu söylediğim için üzgünüm lakin, geçmiş bir tarihte U-17 ve U-19 takımlarında büyük oyuncuları alana çıkarttık” tabirini kullandı.

U-17’de kıymetli başarılara imza attıklarını ve yaş kategorileri içinde yıldız futbolcular çıkarttıklarını belirten Zakazaka, epeyce kritik bir soruyu dillendiriyor:

“O yıl U-17’de kupanın yıldızı olduk. Pekala lakin sonra ne oldu? Ümit ulusal grupta yakaladığımız başarıyı A Ulusal Ekibimizde yakalayamadık. Bence bu husus üzerine öncelikli olarak düşünmemiz gerekiyor. Afrika olarak kendimize sormamız gereken şu: ‘Bu bir tahlil mi?’”

Fildişili gazeteci Mamadou Gaye ise mevzuyu daha da ileriye götürerek, sportif alanda kazanılan kupaların FIFA’ya geri verilmesini öneriyor. Gaye, “Afrika ülkelerinin kazandığı tüm bu kupaların FIFA’ya iade etmesinin gereğince adil olacağını düşünüyorum. Şurası açık ve net ki, bu kupaları hile yaparak kazandık!” sözünü kullandı.

EN UFAK BAHTI DAHİ KAÇIRMIYORLAR

Katar’da düzenlenen 2022 Dünya Kupası’nda tüm dünya Afrika futbolunun değerli bir uzaklık kat ettiğine yakından şahit oldu. O denli ki, Kuzey Afrika ülkesi Fas tarihinde birinci defa yarı final oynayarak büyük bir muvaffakiyete imza atmıştı.

Afrika futbolundaki bu başarılı grafiği göz doldursa da, Futbol federasyonlarının tertip yapısında önemli boşlukların olduğu bir gerçek.

Türlü eksikliklere karşın bir sonraki Sadio Mane yahut Mohamed Salah olmak için yarışan gençler en ufak bir baht yakaladıklarında bunu pahalandırmak için her yolu deniyor.

Bu fırsat eşitliği dinamik toplumsal yapıyla da birleşince, futbol yoksulluktan kurtulma bileti olarak görülüyor. Bu o denli bir boyuta ulaşmış durumda ki, genç yaşta yeteneği fark edilen bir futbolcu üzerinden para kazanmak isteyen antrenörler, yöneticiler, kulüp temsilcileri ve aile fertleri ortaya çıkıyor.

ETO’O, TAHLİLİ OYUNCULARA TABAN FİYAT VERMEKTE BULDU

Bu sıkıntıların içinden sıyrılmayı başaran seçkin atletlerden biri olan Eto’o ise bu tabloyu bilakis çevirebilmek için kollarını sıvadı. Genç yaştaki futbolcuların hayatını alt üst eden sahtekârlıklara göz açtırmayan Kamerunlu efsane futbolcu, yeni sistemlerle genç atletleri muhafaza altına almaya çalışıyor.

Kamerun Futbol Federesyonu’nun başkanlığını yürüten Eto’o, lokal liglerde oynayan oyunculara taban fiyat ödeyerek onları teminat altına alarak yaş sahtekârlıklarının önüne geçmeye çalışıyor.

Fakat bugüne kadar çok az sayıda kulüp bunu başarabilmiş durumda. Kamerunlu gazeteci Wanneh, “Ülkedeki birçok kulübün oyuncularına ödediği nizamlı bir maaş yok. Kamerun’da yalnızca iki tane kulüp finansal olarak bunu sağlayabiliyor” sözünü kullandı.

Bu durum, kendi ülkelerinde imkânsızlıklarla boğuşan gençleri Avrupa’nın çeşitli kulüplerine itiyor. Birden fazla Avrupalı kulüp de geleceğin potansiyel yıldızlarını bulabilmek için giderek daha genç yaş kategorilerini mercek altına alıyor. Bu durum da yaş manipülasyonlarının önünü açıyor.

‘DOĞUM DOKÜMANI OLMAYAN PEK ÇOK ÇOCUĞUMUZ VAR!’

Elbette usulsüzlüklerin çıkması yalnızca futbolcuların ve yöneticilerin hatası değil. Malavi Futbol Federasyonu lideri Zakazaka’ya nazaran, kamuda doğum kayıtlarının gerektiği üzere kayıt altına alınmaması da bu sorunun bir modülünü oluşturuyor.

“Bugün de dahil olmak üzere Afrika’daki nüfus kayıt sistemi hala daha dijital ortama geçirilmiş değil; kayıtlar elle tutuluyor. Bu durum, çeşitli sıkıntıların yaşanmasına yol açıyor” diyen Zakazaka, kelamlarına şu halde devam ediyor:

“Bir başka kritik bahis ise doğan birden fazla çocuğun bugün dahi doğum evrakının olmaması. Futbol oynayan lakin doğum dokümanı olmayan pek çok çocuğumuz var.”

Kamerun ve Malavi üzere ülkeler dijital doğum evraklarına geçilmesi için adım atmış olsa da, Afrika’daki öbür ülkelerde doğum belgeleme sistemi gerektiği üzere sürdürülmediği için oyuncuların doğum tarihini tespit edebilme konusunda değerli zorluklarla karşı karşıya kalınıyor.

‘NET BİR YAŞ SÖYLEMEK MÜMKÜN OLMUYOR’

Afrika futbolunun içinde bulunduğu kaideler göz önünde alındığında oyuncuların yaşını doğrulama misyonu de Afrika Futbol Konfederasyonu’na (CAF) kalmış durumda. Federasyon oyuncuların yaşlarını tespit edebilmek için kullandığı Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI) sistemi ile detaylı kemik ölçümleri yapıyor.

Fakat sistemin en büyük handikap atletin yaşını yaklaşık olarak çıkartması. CAF tıp komitesi üyesi Thulani Ngwenya, MRI testleri sonucunda oyuncunun muhakkak bir yaş aralığında olduğunu tespit ettiklerini belirtti.

CNN Sports’a konuşan Ngwenya, “Bu sistemle oyuncunun tam yaşını değil, hangi yaş aralığında olduğunu ortaya çıkartıyoruz. Ayrıyeten bu sistem oyuncu için verilen ‘uygunluk’ protokolünün bir kesimi. 17 yahut 19 yaşlarında olduğu görülüyor ancak net bir yaş söylemek mümkün olmuyor” dedi.

MRI teknolojisi daha çok genç bir oyuncunun uygunluk durumunu denetim etmek için kullanılan bir sistem. Bir oyuncunun turnuvaya katılmadan evvel CAF’ın uygunluk testine girmesi gerekiyor.

‘YAPILANLARI GÖRDÜKÇE TÜNELİN SONUNA YAKLAŞTIĞIMIZI DÜŞÜNÜYORUM’

Haziran ayında 44, son yapılan MRI testinde de 21 olmak üzere sekiz ayda 65 futbolcunun alanlardan men edilmesi Afrika futbolunun altyapılara ait yapısal bir tahlil geliştirmesini mecburî hale getiriyor.

Malavi Futbol Federasyonu lideri Zakazaka, “Kamerun’da açığa çıkan bu skandal altyapılara güçlü bir ileti niteliğinde. Oyuncu için federasyona sunulan evraklar eskisi üzere kolay kabul edilmeyecektir. Ulusal ekiplere oyuncu seçmek ise eskisinden daha sıkıntı olacağı kesin” tabirini kullandı.

Gazeteci Gaye de benzeri fikirleri paylaşıyor:

“Bunun herkese ders olması gerekiyor. Oyuncuların men edilmesiyle ebeveynler başta olmak üzere oyuna dahil olan herkese açık ve güçlü bir bildiri verildi. Sahtekârlığa başvuranlar bundan sonra oyuna dahil olamayacak.”

FIFA ise bu sorunun üzerine giderek Afrika’daki her oyuncunun dijital pasaportunu oluşturmaya başladı. Genç bir futbolcunun tüm bilgilerini kaydetmeyi amaçlayan FIFA eşsiz bir kayıt sistemiyle, yaş sahtekârlığının önüne geçmeye çalışıyor.

Kayıt sırasında bir oyuncunun yaşını doğrulamak için kesin bir sistem olmasa da, genç bir atletin mevcut bilgileri sisteme girildiği durumda yine düzenleme yapılamıyor. Bu da Kamerun ve Malavi üzere Afrika ülkelerine oyuncularla ilgili net bilgilere ulaşmasını sağlıyor.

Sistemi kıymetlendiren Zakazaka, “Yapılan düzenlemeleri gördükçe bu günlerde tünelin sonuna yaklaştığımızı düşünüyorum” sözünü kullandı.

(Hürriyet)