Fransız Polinezyası’nda ekmek ağacı: Ada mutfağı, kültürü ve tarihi

Fransız Polinezyası’nda ekmek ağacının ada mutfağı, kültürü ve tarihinde değerli bir yeri var.

Güney Pasifik Okyanusu’ndaki Fransız Polinezyası 100’ü aşkın adadan oluşuyor. Adalıların ‘uru’ ismini verdiği ekmek ağacı meyvesi her yerde karşınıza çıkıyor. Top büyüklüğündeki bu meyvelerin 10’dan fazla çeşidi var.

Pütürlü yeşil kabukla kaplı meyvenin içi lifli ve nişasta bakımından epey güçlü. Olgun meyveler pişirildiğinde ekmek görünümü aldığı için bu isim verilmiş.

Bazıları bu ağaca ‘Hayat Ağacı’ diyor. Ağacın meyvelerinin yanı sıra taze yaprakları da yenebiliyor; gövdesi mesken ve kano imalinde, kabuğu ise dokumada kullanılabiliyor.

Yeni Gine kaynaklı ekmek ağacı meyvesini Polinezyalılar binlerce yıldır Güney Pasifik’teki seferlerinde kullanmışlar. İngilizler bol eser veren bu besleyici meyveyi keşfedince dünyanın diğer bölgelerine de yayılmış. Bugün bu ağacı Malezya, Venezuela ve Hindistan üzere tropik bölgelerde görmek mümkün.

1768’de İngiliz Kaptan James Cook ile botanikçi Joseph Banks üç yıllık deniz seferine çıkıp Polinezya’nın en büyük adası Tahiti’de üç ay kaldıklarında ekmek ağacı meyvesinin potansiyelini görmüşlerdi.

Bu meyve İngiltere’nin Karayip Denizi’ndeki Batı Hint Adaları’nda kölelerin beslenmesi için kıymetli bir kaynak olabilirdi. Süratli büyüyen ve bakım gerektirmeyen ağaç kısa müddette bol kalorili meyve vermeye başlıyordu. Banks seferden döndüğünde, Kral 3. George’a keşiflerini anlatmış ve Tahiti’den bin tane ağacı Batı Hint Adaları’na götürecek bireye ödül vaadinde bulunmuştu.

Mo’orea adasına gittiğimde ekmek ağacı meyvesini kendim de denedim. Muhallebimsi, güzel bir tadı vardı ve gittiğim her yerde bu meyvenin farklı biçimde yapılmış tiplerini, kızartmasını, salatasını, dondurmasını vs. denedim. Meyve öğütülüp un haline getirilerek glütensiz ekmek üretiminde da kullanılabiliyor.

Bazı bitki uzmanları ekmek ağacı meyvesini, dünyadaki açlık sıkıntısını çözebilecek bir eser, geleceğin harika besini olarak görüyor.

Gemide isyan

Kaptan Cook’un birinci seferinden yaklaşık 20 yıl sonra Kral 3. George, Tahiti’den ekmek ağacı getirme işinde Yüzbaşı William Bligh’ı görevlendiriyor. Kasım 1787’de gemiyle sefere çıkan Bligh kuvvetli bir seyahatten sonra Tahiti’ye ulaştığında ağaçların hazır olması için birkaç ay bekliyor.

Karayipler’e gitmek üzere yola çıkmak gerektiğinde Bligh’ın birçok adamı Tahiti’den ayrılmak istememiş. Nisan 1789’da okyanusta bir ay yol aldıktan sonra grubun yarısı isyan edip Bligh’ı ve taraftarı 18 kişiyi 7 metrelik bir tekneye bindirip açık sulara bırakırken, ekmek ağaçlarını denize atmış ve kendileri de Tahiti’ye geri dönmüş.

Okyanusta 6700 km yol alan Bligh ve adamları ise 48 gün sonra Timor adasına ulaştıktan kısa bir müddet sonra İngiltere’ye geri dönmüş. İki yıl sonra ekmek ağacı taşıma vazifesi için Tahiti’ye yeni bir sefer düzenleyen Bligh’ın Jamaika’ya getirdiği ağaçların bugün hala meyve verdiği söylenir.