Ayasofya, üretiminde kullanılan 30 farklı tıp ve kökenden taşla “doğal taş müzesi” üzere

Dünya kültür mirasının en değerli yapılarından Ayasofya-i Kebir Camii Şerifi, farklı ülkelerden getirilerek imalinde ve süslemelerinde kullanılan 30’dan fazla farklı çeşit ve kökenden taşla, “doğal taş müzesi”ni andırıyor.

Ayasofya-i Kebir Camii, Doğu Roma ve Osmanlı İmparatorluklarının izlerini taşıyan mimari ve sanatsal özelliklerinin yanı sıra, yapısını oluşturan farklı tıp ve kökendeki doğal taşlarla da büyük bir zenginliği barındırıyor.

İmparator Justinyanus’un buyruğuyla Doğu Roma İmparatorluğunun hakim olduğu Muğla, Kocaeli, Yunanistan, Tunus, Mısır’dan Fransa’nın Pirene bölgesine kadar uzanan coğrafyalardan büyük zorluklarla getirilen doğal taşlar, yaklaşık 1500 yıllık tarihe ışık tutuyor.

Ayasofya-i Kebir Camii, İstanbul’un fethinin akabinde eklenen hünkar mahfili, mihrap, minber üzere ek yapılarda kullanılan varlıklı doğal taş çeşitliliğiyle de iki imparatorluğun mimari estetiğini bugüne taşıyor.

“Ayasofya bir güç gösterisi”

İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Maden Fakültesi Jeoloji Mühendisliği Kısmı Dr. Öğretim Üyesi Serkan Angı, uzun bir vakittir kapsamlı bir formda tahlil ettiği Ayasofya-i Kebir Camii’nin doğal taşlarının, yapıya eşsiz bir mimari özellik kattığını söyledi.

Angı, Ayasofya’nın Doğu Roma İmparatoru Justinyanus’un buyruğuyla 6. yüzyılda özel bir misyonla inşa edildiğini belirterek, “Bu doğal taşların bilhassa yapının inşa edildiği 6. yüzyılda Doğu Roma yani Bizans’ın hakim olduğu topraklardaki taş ocaklarından şahsen, şaşırtan lojistik takviyeyle getirilip burada kullanıldığı biliniyor. Ayasofya, İmparator Justinyanus ve Bizans’ın gücünün simgesi olarak hakim oldukları tüm coğrafyalardan farklı renk ve cinsteki doğal taşların getirilmesi, bunun bir göstergesi ve yansıması. Ayasofya’da yapılan tahlillerde yapı, kaplama ve bezeme taşı olarak 30’dan fazla farklı çeşit ve kökende doğal taş kullanıldığını tespit ettik.” dedi.

Ayasofya’da kullanılan taşların dünyanın birçok bölgesinden izler taşıdığını belirten Angı, taşların bir kısmının “skoutlosis” ya da “opus sectile” denilen devrin mimari estetiğini yansıtan tekniklerle döşendiğini anlattı.

Angı, Ayasofya’nın birinci üretim periyodunda Yunanistan ve adalarıyla, Mısır, Tunus ve Fransa üzere ülkelerden, Muğla, Kocaeli, Afyon, Denizli, Bilecik ve Marmara Adası’ndan getirilen taşların kullanıldığını lisana getirdi.

Osmanlı devrinde de varlıklı doğal taş kullanımı devam ediyor

Osmanlı periyodunda eklenen yapılarda da doğal taş kullanımına büyük ihtimam gösterildiğine dikkati çeken Angı şöyle devam etti:

“Yapıda Bizans İmparatorluğu devrinde kullanılan taşların Osmanlı İmparatorluğu devrinde hünkar mahfili, minber, mihrap, vaiz kürsüsü üzere yapılarda da kullanıldığını görüyoruz. Ayasofya o devirde hem tarihi hem o devrin mimarisiyle ve de kullanılan doğal taşların göstermiş olduğu gücün simgesiyle 1500 yıllık ayakta kalan nadide mimari başyapıtlardan birisi.”

Angı, Bizans imparatorlarının taç giyme merasiminin yapıldığı alan olarak bilinen Omphalion’da da Mısır, Tunus, Yunanistan’ın Sparta bölgesi, Kocaeli Kutluca, Muğla Milas, Bilecik Vezirhan ve Seferihisar Antik Teos bölgesinden getirilen taşların opus sectile tekniğiyle döşendiğini kaydetti.

“Mimar Sinan’a kadar Ayasofya’ya benzeme yüreği bile görmeyiz”

Nişantaşı Üniversitesi Mimarlık Mühendislik Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sedat Bornovalı, Ayasofya’da dünyanın birçok yerinden getirilen doğal taş kullanımını “güç sembolü” olarak nitelendirdi.

Bornovalı, Ayasofya’nın Roma İmparatorluğu için o periyotta inşa edilen yapılardan daha farklı bir yerde olduğunun altını çizerek, “İmparator Konstantin’in hipodroma Mısır’dan bir dikilitaş getirmesi de emsal bir nedenledir. Ama Ayasofya tam bir kompozisyon. İmparatorluğun doğusu, batısı, kuzeyi ve güneyinden taş getirmek bir güç sembolü.” diye konuştu.

Ayasofya’nın üretimi için bütün bir imparatorluk deneyim ve gücünün kullanıldığını belirten Bornovalı şöyle devam etti:

“Bütün Roma İmparatorluğu Justinyanus periyodunda birleşerek 6. yüzyılda Ayasofya’yı oluşturuyor ve ondan sonra Mimar Sinan’a kadar Ayasofya’ya benzeme yüreği bile görmeyiz. Ayasofya insanın gözlerini öylesine kamaştırıyor ki her seferinde öbür bir şey öğreniyorsunuz. Bazen mimarisini, statiğini, bazen nasıl güzelleştirildiğini, bazen nasıl bir gücün inşa ettiğini, bazen de hangi güçlerin çaba sahnesine fırsat kıldığını görüyoruz. Osmanlı’nın teker teker her padişahı onu sahiplenmese bugüne gelemeyeceğini fark ediyorsunuz. Mimar Sinan olmasa, 2. Selim olmasa bugünlere gelemezdi, 1. Mahmut olmasa, onun vakfı olmasa bu hoşluklar katılamazdı. Sultan Abdülmecid olmasa Fossatileri davet ettirip restore ettirmese, 1894 zelzelesinden sonra büyük olasılıkla günümüze gelemezdi.”