Toplumsal medya bireyleri tek tipleştirerek kendi kültürüne yabancılaştırıyor

“Beğeni” almanın maksat haline geldiği dijital platformlarda bireyler, daha çok “tıklanmak” için paylaşımlarını tanınan kültüre nazaran şekillendirip tek tipleşirken, dışlanmak istemeyen kullanıcılar sanal kimliklerini bu kültüre uyarlıyor.

Marmara Üniversitesi Bağlantı Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ali Murat Kırık, AA muhabirine, toplumsal medya kullanımının toplumsal sınıflar ortasındaki bağlantıya tesirlerine, kimi kısımlara toplumsal medyada artan baskıya ve bu baskıya maruz kalmamak için bireylerin kendi kültürel özelliklerine nasıl yabancılaştığına ait değerlendirmelerde bulundu.

Kırık, Türkiye’de 68 milyon toplumsal medya kullanıcısı olduğunu belirterek, bilhassa son periyotta günlük 3 saatin üzerinde kullanım müddetiyle toplumsal medya platformlarının insan hayatında değerli yer tuttuğuna dikkati çekti. Kırık, “Artık gerçek arkadaşlarımızın yanında sanal arkadaşlarımızla da bağlantı kurabiliyoruz. Sanal derken neyi kastediyoruz? Yüzünü hiç görmediğiniz fakat bir halde tanışıp arkadaş olarak eklediğiniz ve çevrim içi görüştüğünüz şahıslar. Hasebiyle burada artık yeni bir kitle oluşmaya başladı.” dedi.

“Eskiden beşerler, yediğini, içtiğini göstermek istemezdi”

Sosyal medya platformlarında üst gelir kümelerine ilişkin tüketim ve beğeni alışkanlıklarının dayatıldığına vurgu yapan Kırık, orta yahut alt sınıftan şahısların kendilerini üst sınıf olarak kabul ettirmek için gösterdiği gayretin, tek tipleşmeye yol açtığını söyledi.

Kırık, evvelce Türk kültüründe gösterişin beğenilen karşılanmadığına işaret ederek, “Kültürümüzde evvelden beşerler, yediğini, içtiğini göstermek istemezdi. Bugün tam zıddı kelam konusu. Sınıflaşma o kadar büyük ki değerli restorana gidip orada fotoğraf çektirmek son derece değerli hale geldi. Zira o lüks restoranda yer almanın sizi farklı sınıfa, farklı statüye, varlıklı klasmana taşıdığı düşünülüyor.” diye konuştu.

Dijital alanda hâkim kültür dışında yapılan paylaşımların kabul görmeyerek dışlandığını kaydeden Kırık, “Bir kişi, Türk dizisi, Türk halk müziği ya da arabesk müzik paylaşınca çabucak altına, ‘Hangi vakitte yaşıyoruz?’, ‘Sen hala Türk halk müziği mi dinliyorsun?’, ‘Türk dizilerini mi seyrediyorsun?’ üzere çok farklı yorumlar yapıldığını görüyoruz. Bu yorumları yapanlar bir biçimde sınıflaşmayı da derinden etkiliyor.” sözünü kullandı.

Kırık, toplumsal medyanın orta ve alt gelir kümesine ilişkin şahısları maskelediğini, bunun da vakitle bu bireylerin özelliklerini yitirmesine neden olduğunu aktararak, “Sosyal medyanın, şahısları kültürel özelliklerinden uzaklaştıran, lokal motifleri yok eden, global ölçekli yapı ortaya çıkardığını görüyoruz.” değerlendirmesini yaptı.

“Gerçeğin yerini ‘gerçeğimsiler’ almaya başladı”

Sosyal medyada oluşturulan sanal kimlikler nedeniyle şahısların sosyo-ekonomik statülerinin giderek daha sıkıntı tespit edildiğini tabir eden Kırık, “Belki çok varlıklı biri değil. Taban fiyatla geçiniyor lakin sanal ortamda telefonunu -ki bu itibar ve güç göstergesi olarak da kullanılabiliyor- ya da lüks bir otomobilin önünde çekilmiş fotoğrafını paylaşarak ister istemez kullanıcılara kendini farklı kimlikle sunuyor. Bu, benlik sunumunun farklı boyuta ulaştığı manasına geliyor.” diye konuştu.

Kırık, Fransız sosyolog Jean Baudrillard’ın, tüketim toplumunda bireylerin gereksinimleri doğrultusunda değil, güdülenmiş muhtaçlıkları bağlamında tüketim yaptığı görüşüne atıfta bulunarak, teknoloji ve gelişen kitle bağlantı araçları sayesinde gerçek olmayan “simülasyon” kainatı yaratıldığını anlattı.

Kırık, şunları kaydetti:

“Gerçeğin yerini ‘gerçeğimsiler’ almaya başladı. Toplumsal medyada kullanıcılar oluşturdukları kültürün tesirinde kalarak kendilerine yeni kültür tasvir ediyor ve bu kültüre adapte olmaya çalışıyor. Hatta bunlar global ölçekte yapı oluşturmaya başlıyor. Birebir şeylerden hoşlanan, tıpkı telefona sahip olan, birebir zevklere sahip olan, o zevklere sahip olmasalar bile, toplumsal medyanın sunmuş olduğu tüketim kültürü aracılığıyla bunlardan keyif aldığını düşünen bir kitle kelam konusu.”

“İnsanlar dışlanmamak için kendi kimlik ve kültüründen vazgeçiyor”

Kırık, toplumsal medyanın insanlara “hız ve haz” kavramlarını benimsettiğinin altını çizerek, şöyle devam etti:

“Dijital dünyanın bir formda esiri olan birey, dışlanma korkusu, beğeni alamama ve hasebiyle haz alamama kaygısıyla rutinlerini artık büsbütün buradaki hayata nazaran sunmaya çalışıyor. Kendi benliğini bu halde oluşturmaya çalışıyor. Şayet bu paylaşımı yapmazsam, dışlanırım algısıyla ne yapıyor? Kendini değiştirerek tanınan kültürün eseri olan o içerikleri tüketiyor, o içerikleri üretiyor ve kendini o toplumun kesimi olarak atfediyor. Dışlanmamak için kendi kimliğinden farklı kimlik ortaya koyuyor fakat bu, kendinden, kültüründen, niyetinden feragat etmesine sebebiyet veriyor.”

İnsanların üst sınıf üzere davranmak için artık parayla beğeni ve takipçi satın almaya başladığına dikkati çeken Kırık, “İnsanlar, ‘Bak benim de gönderim binlerce beğeni alabiliyor’ algısı oluşturmak ve böylelikle ‘Demek ki bu kişi tesirli, değerli ve üst sınıfa ilişkin bir kişi’ dedirtmek için çalışıyor. Sanal ortamda beşerler bu kriterlere ve kıstaslara nazaran sınıflandırılıyor.” görüşünü paylaştı.

“Sosyal medyada zenginlikle ilişkilendirilen paylaşımlar fakirlerde depresyona neden oluyor”

Kırık, toplumsal medyanın ekonomik boyutuna değinerek, “Influencer marketing ‘etkileyici pazarlama’ dediğimiz bir pazarlama çeşidi var. Bireylerin eser ve hizmet tanıtımlarının yanı sıra toplumu etkileyerek daima tüketime sevk etmeyi hedefliyor. Toplumsal medyada bu şahıslarla ilgili algı şu, ‘Çok fazla takipçisi varsa, yanlışsız eseri sunar, bana yararlı eser satar’ ancak tahminen de o eseri hiç kullanmadı.” sözlerini kullandı.

“Influencer hareketi”nin dijital kapitalizmin yansıması olarak ortaya çıktığını aktaran Kırık, “Geleceğe tesir edebilmek ve gençleri bu sistemin dişlisi haline getirebilmek için ağır uğraş var zira bilhassa küçük yaşlarda dijital okuryazarlık ve dijital şuur düzgün tahlil edilemediği için ne yazık ki çocuklar bu tuzaklara çok daha kolay düşünebiliyor.” dedi.

“Efsane cuma” indirimlerine dikkati çeken Kırık, “Buradaki temel gaye o esere gereksiniminiz olmasa da etrafınızın o eseri almanız için size baskı kurması yani yapay bir gereksinim oluşturulmasıdır ve sizin de o yapay muhtaçlığı alarak bir halde etrafa ‘Bakın ben de bunu alabiliyorum’ diyebilme mesajınızdır. Yani aslında biz kendimiz için değil, toplumsal medya etrafımız için yaşıyoruz.” değerlendirmesini yaptı.

Kırık, maddi durumu yeterli olmayan ancak toplumsal medyada daima lüks tüketime maruz kalan bireylerin bir müddet sonra buhrana girdiğini tabir ederek, kelamlarını, “Bu durum, kişilik sorunları yaşayan bireylerin ortaya çıkmasına sebebiyet verdi. Bu bilhassa Z jenerasyonu dediğimiz 2000 ve sonrası doğan kuşağın daha fazla kimlik buhranına girdiğini ve hasebiyle bu durumun gelecekte daha büyük depresyonlara yol açabileceğini düşünüyorum.” diye tamamladı.